Η υπόθεση Novartis αποτελεί κραυγαλέο παράδειγμα εργαλειοποίησης του θεσμού της Δικαιοσύνης από την εκτελεστική εξουσία. Η κυβέρνηση της Ν.Δ., εκμεταλλευόμενη την κοινοβουλευτική πλειοψηφία της, προχώρησε στη σύσταση Προανακριτικής Επιτροπής της Βουλής, η οποία κατέληξε σε παραπεμπτική απόφαση για τον πρώην υπουργό Δ. Παπαγγελόπουλο για παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη κατά την περίοδο που διετέλεσε υπουργός. Η ίδια η Δικαιοσύνη βεβαίως, με το υπ’ αριθ. 25/2022 βούλευμα του Δικαστικού Συμβουλίου του Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου, ξεκαθάρισε ότι τέτοιο θέμα δεν υφίσταται και απάλλαξε τόσο τον Δ. Παπαγγελόπουλο όσο και τους λοιπούς κατηγορούμενους, μη πολιτικά πρόσωπα, για την υπόθεση Novartis. Με αφορμή, λοιπόν, και αυτή την υπόθεση, είναι χρήσιμο να ανοίξει εκ νέου η συζήτηση για τη θωράκιση της ανεξαρτησίας της Δικαιοσύνης. Γιατί ομιλούμε για ανεξαρτησία ως συστατικό στοιχείο της έννοιας της δικαιοσύνης; Δεν είναι αυτονόητο;
Ο Αριστοτέλης συνέλαβε την έννοια της δικαιοσύνης ως εκείνη τη μεσότητα που ταυτίζεται με την ισότητα και τη νομιμότητα και τη διαχώρισε σε δικαιοσύνη «ως όλη αρετή» και «επιμέρους» δικαιοσύνη, με τη δεύτερη να περιλαμβάνει τη διανεμητική, τη διορθωτική και την ανταποδοτική δικαιοσύνη. Μέσα στους κόλπους του σύγχρονου κράτους δικαίου από την αρχή της μεσότητας, ως ουσίας της δικαιοσύνης και των οργάνων που την απονέμουν, προκύπτει ότι η ερμηνεία του νόμου δεν επιτρέπεται να έχει άλλο χαρακτήρα πλην εκείνου της εύρεσης του δικαίου στη δικαζόμενη περίπτωση. Το δικαστήριο δεν επιτρέπεται να έχει διαμορφώσει τη δικαιοδοτική του κρίση πριν ακόμη διεξαχθεί η δίκη. Επίσης δεν επιτρέπεται η διαμόρφωση της κρίσης του να εδράζεται σε στοιχεία ξένα προς το υλικό, το οποίο με διαφάνεια συγκεντρώθηκε στο πλαίσιο και με τη διαλεκτική της δίκης.
Το άρθρο 6 § 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου καθιερώνει το δικαίωμα κάθε φυσικού ή νομικού προσώπου να κριθεί η υπόθεσή του «υπό ανεξαρτήτου και αμερολήπτου δικαστηρίου» και αναγνωρίζει με σαφήνεια ότι για την έννομη τάξη της ευρωπαϊκής σύμβασης, καθώς και για τις εθνικές έννομες τάξεις των συμβαλλόμενων κρατών δεν εμπίπτει στην έννοια του δικαστηρίου εκείνο το αποφασιστικό όργανο που δεν είναι ταυτόχρονα ανεξάρτητο και αμερόληπτο. Οι παρεμβάσεις όμως στη Δικαιοσύνη, δυστυχώς, δεν εστιάζονται μόνον στην εκτελεστική εξουσία. Στις σύγχρονες κοινωνίες, όπου η πληροφορία, το διαδίκτυο, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και φυσικά η τηλεόραση αποτελούν τις κύριες μορφές πληροφόρησης αλλά και επηρεασμού της κοινής γνώμης, η Δικαιοσύνη αντιμετωπίζει έναν επιπλέον και δη «ασύμμετρο» κίνδυνο. Αφορά τις ωμές παρεμβάσεις που επιχειρούνται σε ανοιχτές υποθέσεις με μοχλό πίεσης μεταξύ άλλων τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης. Τίθεται ζήτημα για το σύστημα της παροχής θεσμικών εγγυήσεων. Είναι σε θέση οι δικαστές να αποτρέψουν την εργαλειοποίηση των θεσμών του κράτους δικαίου που επιχειρείται;
Είναι λοιπόν επιβεβλημένο η οργανωμένη Πολιτεία να παράσχει περαιτέρω εγγυήσεις για την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης και την ενσυνείδητη αποχή της εκάστοτε εκτελεστικής εξουσίας από παρεμβάσεις σε αυτήν με διαρθρωτικές αλλαγές. Ενδεικτικά, η προτεινόμενη διαδικασία επιλογής της ηγεσίας της Δικαιοσύνης θα μπορούσε να γίνεται υπό καθεστώς μεγαλύτερης διαφάνειας και αυξημένου ελέγχου αλλά και αυξημένου αυτοελέγχου όλων των εμπλεκομένων παραγόντων. Τέλος, ως μέτρο θωράκισης θα μπορούσε να προκριθεί η εσωτερική ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης μέσα από διαδικασίες και έναν κώδικα δεοντολογίας και κατευθυντήριων αρχών και ειδικότερων κριτηρίων που θα ισχύουν αναφορικά με τις προαγωγές, τοποθετήσεις, μεταθέσεις, αποσπάσεις και μετατάξεις των δικαστικών λειτουργών. Αυτά τα ζητήματα, βεβαίως, αποτελούν ζητήματα ευρύτερης συνεννόησης. Ατυχώς η κυβέρνηση νομοθετεί ερήμην τόσο της νομικής κοινότητας όσο και των πολιτικών δυνάμεων. Διότι, η συντηρητική άποψη που την διακατέχει την εμποδίζει να δει τη Δικαιοσύνη, ως ένα μείζον θέμα του κράτους δικαίου.
Ιδού λοιπόν πεδίο λαμπρό για τις προοδευτικές πολιτικές δυνάμεις. Να ανοίξει ένας διάλογος για τη Δικαιοσύνη της επόμενης ημέρας. Βεβαίως, αυτό που προέχει σήμερα είναι να μη συνηθίσουμε τις παρεμβάσεις στη Δικαιοσύνη, διότι η έλλειψη της ανεξαρτησίας της οδηγεί σε τυραννία. Αλλά η «αμυντική» αντιμετώπιση δεν αρκεί. Χρειάζονται γενναίες πολιτικές πρωτοβουλίες τώρα. Γιατί ευάλωτη Δικαιοσύνη σημαίνει προβληματικό κράτος δικαίου, στο οποίο τελικά ο πολίτης είναι ανυπεράσπιστος. Και αυτό πρέπει να απαντηθεί άμεσα από όλους μας!